КЪАВУМ ГАФАР

    Ярали Яралиев   Йарали Йаралиев
КЪАВУМ ГАФАР

За «къавум гафар» са къайда хьиз тек формадиз ваъ, гьакIни манадиз ухшар гафа-риз лугьузва. Форма сад мана масад гафар къавум гафар ттуч. Гафарин къавумвал логика-дини тесдикьарна кканда. Логика – вири илимриз талукь философийадин са илим йа («Это наука о формах и законах правильного мышления», «наука о способах доказательств и оп-ровержений»). «Логика» грек чIалан logos гафуникай йа («Этот термин древнегреческой философии, означающий одновременно “слово” (высказывание, речь) и “понятие” (суж-дение, смысл)». «Логос» гафунин цуьгъ «-ос» грек чIаланди йа, адан дувул «лог-» чи лезги чIалан «луькI», йани «луькIуьн» гафунин дувул йа. Гафарин къавумвал логикадин тIварцел зурунив йална, акъажна са-садав гекъигун дуьз ттуч.
Зи хайи ТIагьирджал хуьруьн (Азербайджандин КцIар район) рахунра АППАГУН гаф ава. За ам «аппа гун» хьиз кIелзава, гьанани «гун» гаф чаз ччида, анжах «апа» гаф чаз ччидач. Заз и гаф урус чIалан ОПЕКУН гафунихъ галаз сад хьиз аквазва. Урус чIалал «опека» ‘забота, содержание, попечение’ йа. Зи гекъигун дуьз йатIа, «апа гун» ‘хуьн, сагъ-вал гун, къайгъу чIугун’ жеда. Чи АППАЙ гафни гьа «аппа» гафунихъ галаз сад йа, чун ам «къайгъу чIугвадайди», «хуьдайди», «сагъвал гудайди» хьиз гъавурда акьазва. Белки ПIА («пIа гун») гафни къайгъу чIугвадайдаз гзаф ккан хьун манадиз къвезватIа. Грек чIалан «Аполлон» гаф пеласг чIала АПАЛУН хьиз ава. И гаф «г-л» дегишвал авай гьа «аппагун» гаф ттучни? АкI хьайила чун «Апалун» гаф «чун хуьзвайди», «чи къайгъу чIугвазвайди» хьиз гъавурда акьуна кканда.
И «ап-» дувул АПТЕКА гафунани ава. И гафунин кьвед лагьай пай «-тека» чи лезги чIалан «чика» гафунихъ галаз сад йа (къадим латин ва грек чIалара «ч» гьарф авач; грекри пеласгривай, латинри етрусривай къачунвай гафара «ч» гьарф «т» хьиз кхьенва: «ч» - «тш»). Заз малумат ктабрай «аптека» гафуниз ихьтин этимология акуна: «Вторая часть слова «аптека», т.е. “тэка” по-гречески означает «ящик», «ларец». Это “тэка” входит как составная часть во множество наших слов, вроде «библио-тека», «карто-тека», «фильмо-тека», означающая всюду «-хранилище». Приставка «апо-» имеет значение «вместе», «со-». «Апотека» первоначально значило просто «склад». Латинское apotheca ‘кладовая, ам-бар’ восходит к греческому первоисточнику – apotheke, образованному от apotithemi ‘от-кладываю, прячу’. Слово «аптека», распространенное во многих европейских языках име-ет основное общее значение – учреждение, осуществляющее приготовление и отпуск ле-карств». Чи хайи лезги чIалал «аптека» («ап чика») гафуни «чун хуьдин, сагъвал гудин чика» мана гузва.
Лезги чIалан АПАЙ гаф абази чIалан АБА, бежти чIалан АБО, гинух чIалан ОБИ, Къубадин лезги чIалан БА гафарихъ галаз гекъигиз жеда, гьабурни урус чIалаз «отец» хьиз елкъуьр жезва. Урусрин «дед», «дедушка» гафариз гуржи ва мегрел чIалара БАБУ, сван чIала БАБА, бацби чIала БАБО, табасаран, хиналукь чIалара АБА, рутул чIала БАБА, кърицI чIала БАБАЙ, анжах лезги чIала «баба» («бадинба», «бадба») гафунин чкадал «чIехи буба» лугьузва. Азербайджанвийри чавай къачунвай БАБА (‘дед’) гаф авайвал тун-ва.
Куьне фикир це. Чна «п», «пI», «пп», «б», «м» гьарфер лугьурла ппузарар са чкада акьазва. Гьа вилей абур фад-фад сад-садал евез жезва («балкIан-ппалкан», «ттаб-ттаппарар» ва икI мад). Лаз, сван, уди чIаларин «баба» ‘отец’ гуржи чIалал «мама» йа. Лезги чIалал айалрин рахунра авай «биш» ‘мясо’ Балкандин албан чIала «миш» ‘мясо’ йа. Лезги чIалан «мурк» цез чIалан «беро» ‘лед’ йа. Будугъ чIалан «миткер» (лезги «мехъер») тинди, чамали, ботлих, годобери, хварши чIаларин «бертин» ‘свадьба’ йа. Заз гьа ухшар-вал «аппа» - «ама» гафарани аквазва. «Ама» гаф урус чIалаз гьам ‘осталось’, гьамни ‘со-хранилось’ хьиз елкъуьр жеда. Урус «сохранить» лезги чIалан «хуьн» («сагъ тун», «къай-гъу чIугун») йа. Им «аппа» ва «ама» гафарин къавумвал йа. Йегипетдин мифра «Амон» ракъинин гъуц йа. Адан атрибутрикай сад «небесный заступник, защитник угнетенных» («Мифы народов мира, Т. 1, с. 71») йа. АкI хьайила, Амон «Ам ун» (къадим лезги чIалара «о» авач, «ун» къенин лезги чIалан «авун» йа) транскрипцийада лезги чIалан «хуьн» хьиз гъавурда акьазва. Чаз маса гафни ччида – «Амин» («Аминь переводится с греческого и иврита "верно", "да будет так", с арамейского языка - "правда"»). И гафни чна «ам ин» («ин» къенин лезги чIалан «ийин» йа) хьиз кIел авуртIа, гьадани «хуьн» мана гузва: «икI хуьн», «икI тан», «икI хьуй».
Завай хьайитIа, ибур вири лезги чIалан гелер йа.

Ярали Яралиев

26 октября 2019 г. 

Категория: Лезги | Добавил: Иван (2020-02-08)
Просмотров: 304 | Рейтинг: 5.0/1
Всего комментариев: 0
Добавлять комментарии могут только зарегистрированные пользователи.
[ Регистрация | Вход ]